Vereenvoudigde afdoening zonder zitting (art. 8:54 Awb) niet in strijd met EU-recht
Arrest
Rechtsgebieden
Genoemde wetsartikelen
Essentie
Artikel 8:54 Awb, dat een rechter toestaat een beroep kennelijk ongegrond te verklaren zonder zitting, is niet in strijd met artikel 47 Handvest of het EU-verdedigingsbeginsel. De procedure van verzet (art. 8:55 Awb), met mogelijkheid tot een hoorzitting, biedt een afdoende rechtsbescherming.
Samenvatting feiten
De zaak betreft een geschil over de afdracht van bpm voor een geïmporteerde auto. De Rechtbank heeft het beroep van belanghebbende zonder zitting afgedaan als kennelijk ongegrond, op basis van artikel 8:54 Awb. Belanghebbende heeft hiertegen verzet aangetekend, wat de Rechtbank ongegrond verklaarde. Het daaropvolgende beroep in cassatie bij de Hoge Raad richt zich op de vraag of deze procedure (uitspraak zonder zitting) verenigbaar is met het recht van de Europese Unie.
Cassatieberoep door
Het beroep in cassatie is ingesteld door [X] B.V. (belanghebbende).
Rechtsvraag
De centrale rechtsvraag is of de bevoegdheid van de bestuursrechter om op grond van artikel 8:54 Awb een beroep zonder mondelinge behandeling af te doen wegens kennelijke ongegrondheid, in strijd is met het recht op een doeltreffende voorziening in rechte zoals vastgelegd in artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en het Unierechtelijke beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging.
Uitspraak Hoge Raad
De Hoge Raad oordeelt dat artikel 8:54 Awb niet in strijd is met artikel 47 van het Handvest of het Unierechtelijke verdedigingsbeginsel. De procedure maakt de uitoefening van Unierechten niet onmogelijk of uiterst moeilijk. De mogelijkheid van verzet (art. 8:55 Awb), waarbij een partij om een zitting kan verzoeken, biedt voldoende waarborgen. Het beroep in cassatie wordt daarom ongegrond verklaard.
Rechtsregel
Een nationale procedureregel zoals artikel 8:54 Awb, die de rechter toestaat een zaak zonder zitting af te doen als het beroep kennelijk ongegrond is, is niet in strijd met het recht op een doeltreffende voorziening in rechte (artikel 47 Handvest) of het doeltreffendheidsbeginsel. Dit geldt in het bijzonder wanneer er een rechtsmiddel (zoals verzet ex artikel 8:55 Awb) openstaat waarin alsnog om een mondelinge behandeling kan worden verzocht.
Belangrijke rechtsoverwegingen
De belanghebbende kan op de voet van artikel 8:55, lid 1, Awb verzet doen tegen de uitspraak die de bestuursrechter met toepassing van artikel 8:54 Awb heeft gedaan. Dat verzet betreft de vraag of de bestuursrechter ten onrechte behandeling van het beroep ter zitting achterwege heeft gelaten vanwege de kennelijke uitkomst, in dit geval de ongegrondheid, van het beroep. Als twijfel ontstaat omtrent de juistheid van de in verzet bestreden uitspraak, dient de verzetsrechter het verzet gegrond te verklaren opdat het onderzoek wordt voortgezet.
Het is niet voor redelijke twijfel vatbaar dat noch artikel 47 van het Handvest noch het Unierechtelijke beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging zich verzet tegen een bepaling als artikel 8:54 Awb op grond waarvan de bestuursrechter ter bevordering van een efficiënte rechtspleging de mogelijkheid wordt geboden te besluiten om uitspraak te doen zonder de belanghebbende op een zitting te horen wanneer hij tot de conclusie komt dat het beroep kennelijk ongegrond is. Artikel 8:54 Awb is evenmin in strijd met het Unierechtelijke beginsel van doeltreffendheid. De toepassing van deze bepaling maakt de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk. Opmerking verdient nog (i) dat het rechtsmiddel van verzet openstaat tegen een uitspraak als bedoeld in artikel 8:54, lid 2, Awb, (ii) dat de indiener van het verzetschrift op zijn verzoek in de gelegenheid wordt gesteld op een terechtzitting te worden gehoord, tenzij de bestuursrechter van oordeel is dat het verzet gegrond is, en (iii) dat de bestuursrechter ook de indiener van een verzetschrift die daar niet om verzocht heeft in de gelegenheid kan stellen op een terechtzitting te worden gehoord (zie hiervoor in 2.4.2). Van deze bevoegdheid moet de bestuursrechter gebruik maken in alle gevallen waarin het vereiste van een behoorlijk proces daartoe aanleiding geeft.
Deze overwegingen zijn cruciaal omdat ze de balans tonen tussen proceseconomie en rechtsbescherming.
R.o. 2.4.2 legt de werking van de verzetsprocedure (art. 8:55 Awb) uit. Dit is de centrale waarborg die het systeem rechtvaardigt: een partij die wordt geconfronteerd met een uitspraak zonder zitting, kan in verzet gaan en dan expliciet om een mondelinge behandeling vragen. Dit waarborgt het hoorrecht.
R.o. 2.5.4 bevat de uiteindelijke afweging en het oordeel van de Hoge Raad. Hierin wordt expliciet gesteld dat de combinatie van de vereenvoudigde afdoening (art. 8:54) en de mogelijkheid van verzet (art. 8:55) de toets van het EU-recht (art. 47 Handvest) doorstaat. Voor studenten is dit een helder voorbeeld van hoe nationale procedureregels worden getoetst aan Europese grondrechten en het beginsel van procedurele autonomie.
Arrest inhoud
HOGE RAAD DER NEDERLANDEN
BELASTINGKAMER
Nummer 20/03667 Datum18 juni 2021
ARREST
in de zaak van
[X] B.V. te [Z] (hierna: belanghebbende)
tegen
de STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN
op het beroep in cassatie tegen de uitspraak van de Rechtbank Den Haag van 13 oktober 2020, nr. SGR 20/1580 V, op het verzet van belanghebbende tegen een uitspraak van de Rechtbank betreffende een door belanghebbende op aangifte voldaan bedrag aan belasting van personenauto’s en motorrijwielen. De uitspraak van de Rechtbank op het verzet is aan dit arrest gehecht.
1 Geding in cassatie
Belanghebbende, vertegenwoordigd door A.F.J.M. Verhoeven, heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank op het verzet beroep in cassatie ingesteld. Het beroepschrift in cassatie is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit. De Staatssecretaris, vertegenwoordigd door [P], heeft een verweerschrift ingediend. Belanghebbende heeft een conclusie van repliek ingediend.
2 Beoordeling van de middelen
2.1 In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan.
2.1.1 Het door belanghebbende ingestelde beroep betreft de voldoening op aangifte van een bedrag aan belasting van personenauto’s en motorrijwielen (hierna: bpm) ter zake van de registratie van een uit een andere lidstaat overgebrachte personenauto. De Rechtbank heeft op het beroep uitspraak gedaan zonder onderzoek ter zitting. Zij achtte dat niet nodig omdat zij van oordeel was dat het beroep, gelet op hetgeen belanghebbende had aangedragen, kennelijk ongegrond was zoals bedoeld in artikel 8:54, lid 1, Awb. De Rechtbank heeft het beroep ongegrond verklaard.
2.1.2 Belanghebbende heeft tegen die uitspraak verzet gedaan op de voet van artikel 8:55 Awb.
2.2.1 De Rechtbank heeft bij de in cassatie bestreden uitspraak het standpunt van belanghebbende verworpen dat artikel 8:54 Awb zich niet verdraagt met het recht van de Unie of met artikel 6 EVRM.
2.2.2 De Rechtbank heeft verder – mede aan de hand van hetgeen belanghebbende daartoe in verzet had aangevoerd – geoordeeld dat de Rechtbank de zaak terecht niet ter zitting heeft behandeld.
2.3 De middelen I en II zijn onder meer gericht tegen het hiervoor in 2.2.1 weergegeven oordeel. Deze middelen betogen dat het door de rechter niet toestaan van een mondelinge behandeling in strijd is met artikel 47 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: het Handvest) en met het Unierechtelijke beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging, en dat artikel 8:54 Awb in zoverre in strijd is met het recht van de Unie.
2.4.1 Artikel 8:54 Awb biedt de bestuursrechter de mogelijkheid om ervan af te zien het beroep ter zitting te behandelen wanneer hij na onderzoek van de gegevens van het dossier tot het oordeel komt dat voortzetting van het onderzoek niet nodig is om een van de in het eerste lid van dat artikel genoemde redenen, waaronder de reden dat het beroep kennelijk ongegrond is. Voor de beslissing af te zien van een behandeling ter zitting is niet de toestemming van partijen nodig. Deze regeling heeft de wetgever ingevoerd omdat het vanuit het oogpunt van rechtszekerheid en van proceseconomie weinig aantrekkelijk is als de bestuursrechter het onderzoek in deze gevallen volledig zou moeten voortzetten.
2.4.2 De belanghebbende kan op de voet van artikel 8:55, lid 1, Awb verzet doen tegen de uitspraak die de bestuursrechter met toepassing van artikel 8:54 Awb heeft gedaan. Dat verzet betreft de vraag of de bestuursrechter ten onrechte behandeling van het beroep ter zitting achterwege heeft gelaten vanwege de kennelijke uitkomst, in dit geval de ongegrondheid, van het beroep. Als twijfel ontstaat omtrent de juistheid van de in verzet bestreden uitspraak, dient de verzetsrechter het verzet gegrond te verklaren opdat het onderzoek wordt voortgezet.
2.5.1 Volgens artikel 47 van het Handvest heeft eenieder wiens door het recht van de Unie gewaarborgde rechten en verplichtingen zijn geschonden, recht op een doeltreffende voorziening in rechte, met inachtneming van de in dat artikel gestelde voorwaarden. In dat kader rust op de nationale rechter de verplichting om de rechterlijke bescherming te verzekeren van de rechten die de justitiabelen ontlenen aan het Unierecht. De hiervoor bedoelde effectieve rechterlijke bescherming betreft de verschillende aspecten van de beroepsprocedure waaronder met name de eerbiediging van de rechten van verdediging, het beginsel van equality of arms, het recht op toegang tot de rechter en het recht om zich te laten adviseren, verdedigen en vertegenwoordigen.
2.5.2 In artikel 47 van het Handvest noch in enige andere bepaling van het Unierecht zijn concrete voorschriften opgenomen over de wijze waarop een doeltreffende voorziening in rechte in een geval als het onderhavige (een geschil over heffing van bpm) moet worden ingericht. Die inrichting behoort daarmee tot de procedurele autonomie van de lidstaten. Procedurele autonomie houdt in dat wanneer Unievoorschriften op het desbetreffende rechtsgebied ontbreken, het een zaak van de interne rechtsorde van de lidstaten is om de procedureregels vast te stellen voor rechtsvorderingen die worden ingediend ter bescherming van de rechten van de justitiabelen. Die procedureregels mogen niet ongunstiger zijn dan die welke voor soortgelijke situaties naar nationaal recht gelden (gelijkwaardigheidsbeginsel) en zij mogen de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk maken (doeltreffendheidsbeginsel).
2.5.3 Wanneer de bestuursrechter op de voet van artikel 8:54 Awb besluit het onderzoek ter zitting achterwege te laten, waardoor de belanghebbende niet in de gelegenheid is om in de beroepsprocedure ten overstaan van de bestuursrechter te worden gehoord, worden daarmee de rechten van verdediging beperkt. Het Handvest noch artikel 6 EVRM legt aan de rechter een absolute verplichting op om in alle gerechtelijke procedures een terechtzitting te houden. Of het recht om door de rechter te worden gehoord is geschonden, moet volgens rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie worden beoordeeld aan de hand van de specifieke omstandigheden van het geval, met name de aard van de handeling in kwestie, de context van de vaststelling ervan en de rechtsregels die de betrokken materie regelen. Een terechtzitting hoeft volgens deze rechtspraak in elk geval niet te worden gehouden wanneer de zaak geen feitelijke of juridische vraagstukken oproept die niet naar behoren kunnen worden opgelost op basis van het dossier en de schriftelijke opmerkingen van de partijen.
2.5.4 Het is niet voor redelijke twijfel vatbaar dat noch artikel 47 van het Handvest noch het Unierechtelijke beginsel van eerbiediging van de rechten van verdediging zich verzet tegen een bepaling als artikel 8:54 Awb op grond waarvan de bestuursrechter ter bevordering van een efficiënte rechtspleging de mogelijkheid wordt geboden te besluiten om uitspraak te doen zonder de belanghebbende op een zitting te horen wanneer hij tot de conclusie komt dat het beroep kennelijk ongegrond is. Artikel 8:54 Awb is evenmin in strijd met het Unierechtelijke beginsel van doeltreffendheid. De toepassing van deze bepaling maakt de uitoefening van de door het Unierecht verleende rechten in de praktijk niet onmogelijk of uiterst moeilijk. Opmerking verdient nog (i) dat het rechtsmiddel van verzet openstaat tegen een uitspraak als bedoeld in artikel 8:54, lid 2, Awb, (ii) dat de indiener van het verzetschrift op zijn verzoek in de gelegenheid wordt gesteld op een terechtzitting te worden gehoord, tenzij de bestuursrechter van oordeel is dat het verzet gegrond is, en (iii) dat de bestuursrechter ook de indiener van een verzetschrift die daar niet om verzocht heeft in de gelegenheid kan stellen op een terechtzitting te worden gehoord (zie hiervoor in 2.4.2). Van deze bevoegdheid moet de bestuursrechter gebruik maken in alle gevallen waarin het vereiste van een behoorlijk proces daartoe aanleiding geeft.
2.6.1 Voor zover de middelen I en II voor het overige zijn gericht tegen het hiervoor in 2.2.2 weergegeven oordeel van de Rechtbank en betogen dat het beroep helemaal niet kennelijk ongegrond was, wordt het volgende vooropgesteld.
2.6.2 De Rechtbank heeft over de in verzet aangevoerde gronden geoordeeld dat daaruit niet volgt (i) dat de Rechtbank niet alle door belanghebbende aangevoerde bezwaren heeft beoordeeld, (ii) dat de Rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat de hoorplicht in de bezwaarfase niet is geschonden, en (iii) dat belanghebbende aannemelijk heeft gemaakt dat de bpm te hoog is vastgesteld.
2.6.3 In de hiervoor in 2.2.2 en 2.6.2 weergegeven oordelen van de Rechtbank liggen besloten de oordelen (i) dat de door belanghebbende in beroep opgeworpen feitelijke en juridische vraagstukken over het naleven van de hoorplicht in de bezwaarfase (artikelen 7:2 en 7:3 Awb) en over de hoogte van de verschuldigde bpm (artikel 10 van de Wet op de belastingen van personenauto’s en motorrijwielen 1992 en artikel 110 VWEU) met inachtneming van de toepasselijke Unierechtelijke en Nederlandse rechtsregels konden worden opgelost op basis van de gegevens van het dossier en de schriftelijke opmerkingen van de partijen, (ii) dat de rechtspraak van de Hoge Raad en het Hof van Justitie voldoende duidelijk heeft gemaakt dat de door belanghebbende aangevoerde gronden juridisch geen hout snijden, en (iii) dat de feitelijke omstandigheden geen ruimte laten voor enige twijfel over de ongegrondheid van het beroep. Deze oordelen geven niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kunnen, als verweven met waarderingen van feitelijke aard, voor het overige door de Hoge Raad in de cassatieprocedure niet op juistheid worden onderzocht. Zij zijn ook niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.
2.7 Middel III kan evenmin tot cassatie leiden. De Hoge Raad hoeft niet te motiveren waarom hij tot dit oordeel is gekomen. Bij de beoordeling van dit middel is het namelijk niet nodig om antwoord te geven op vragen die van belang zijn voor de eenheid of de ontwikkeling van het recht (zie artikel 81, lid 1, van de Wet op de rechterlijke organisatie).
3 Proceskosten
De Hoge Raad ziet geen aanleiding voor een veroordeling in de proceskosten.
4 Beslissing
De Hoge Raad verklaart het beroep in cassatie ongegrond.
Dit arrest is gewezen door de vice-president M.E. van Hilten als voorzitter, en de raadsheren E.N. Punt en P.M.F. van Loon, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier E. Cichowski, en in het openbaar uitgesproken op 18 juni 2021.
Zie Kamerstukken II 1991/92, 22 495, nr. 3, blz. 134.
Vgl. HR 24 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:787, rechtsoverweging 2.3.1.
Zie Kamerstukken II 1991/92, 22 495, nr. 3, blz. 135.
Vgl. HR 13 mei 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ4296, rechtsoverweging 3.5, en ABRvS 1 juni 2016, ECLI:NL:RVS:2016:1533, rechtsoverweging 3.
Vgl. HvJ 26 juli 2017, Moussa Sacko, C-348/16, ECLI:EU:C:2017:591 (hierna: het arrest Sacko), punten 29, 30 en 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak.
Vgl. het arrest Sacko, punt 38 en aldaar aangehaalde rechtspraak.
Vgl. het arrest Sacko, punten 38 tot en met 41, en 47, en aldaar aangehaalde rechtspraak. Vgl. ook EHRM 23 november 2006, nr. 73053/01, Jussila tegen Finland, ECLI:CE:ECHR:2006:1123JUD007305301, paragraaf 41 en aldaar aangehaalde rechtspraak, met betrekking tot artikel 6 EVRM.
Vgl. HR 23 september 2011, ECLI:NL:HR:2011:BT2295, rechtsoverweging 3.4.3.